تبارشناسی دلقک در نمایش سنتی ایران

چکیده دلقک، شخصیتی از ژرفای فرهنگ عامیانة کشورهاست که محبوبیت مردمی به آن جایگاهی ماندگار بخشیده است و آن را به الگویی ثابت، فراتر از زمان و مکان تبدیل کرده است. او هوشمندانه خود را با افق اجتماعی روز هماهنگ ساخته و جایگاه خود را در میان فرهنگ مردمی ثابت و استوار نگاه داشته است. شناخت بهتر مفهومی چون دلقک نیاز به مطالعاتی تبارشناسی در چگونگی شکل­گیری و گونه شناسی در بررسی نمونه های موجود دارد. دلقک سنتی نمایش­های ایرانی در سه گونة بقال­بازی، سیاه بازی و خیمه شب بازی را می توان ادامة گروه های اجتماعی دانست که تبار آیینی، اجتماعی و تاریخی او به نظر می رسند و به شکلی کلی با محور "دیگری" مشخص شده اند. بلاگردان از نظر آیینی، خنیاگر، کولی و نیرنگ باز (عیار) از نظر تاریخی و دلقک­های میدانی و دربار از نظر اجتماعی، تبارهای دلقک سنتی ایرانی هستند. جستجوی تباری ویژگی­های دلقک­های نمایش سنتی در گروه­های تباری، هم چنان که آنها را ژرف و چند لایه می­سازد، افقی برای مطالعة ادامة کارکرد دلقک سنتی ایرانی تا امروز به دست می دهد.